Sông Bằng miên man chảy mãi

Trong bài viết, tác giả chỉ đề cập đến dòng sông Bằng kỳ vĩ đầy thơ mộng, bởi lẽ dòng sông Bằng chảy qua bản Nà Cáp quê hương tôi (trước đây người dân bản địa gọi là sông Mãng). Sông Bằng đã đọng lại trong tôi bao ký ức tuổi thơ, ấy là sau mỗi buổi chiều dong trâu về chuồng, bọn trẻ chúng tôi lại rủ nhau ra sông Bằng trong mát ngụp lặn, nô đùa, mò ốc, hến cho đến khi những ngọn đèn le lói hắt ra từ những ngôi nhà sàn ven sông mới kéo nhau về; có lần giữa trưa hè nắng chang chang, mấy chị em tôi trốn cha mẹ, theo bọn trẻ trong bản xuống sông Bằng tắm.

Một lần tập bơi, thấy tụi bạn trèo lên mỏm đá lớn rồi nhảy ùm ra chỗ có con thác nhỏ, thả người xuôi theo dòng chảy, tôi cũng rón rén leo lên mỏm đá, nhắm mắt nhảy xuống nhưng tôi không thể nhảy xa đến chỗ dòng nước xiết, mà lại nhảy vào chỗ nước sâu ngay cạnh mỏm đá. Tôi chới với, chới với, thật may lúc đó có hai anh thanh niên đang giằng buộc một chiếc mảng tre cạnh bờ, nghe tiếng la hét giữa ầm ào con thác đã lao ra dìu tôi vào bờ. Tôi bị uống vài ngụm nước, người run rẩy, sợ hãi khóc. Vừa lúc đó, mẹ cầm chiếc roi từ lối mòn tất tưởi xuống bờ sông quát to: "Mấy đứa mày giỏi nhỉ? Có về nhà ngay không?". Thế là chị em tôi lập cập mặc quần áo, mặt đứa nào cũng tái xanh như tàu lá, lấm lét sợ mẹ phết roi. Cũng từ lần suýt chết đuối ấy, tôi đã biết bơi, bằng cách tập bơi ở chỗ nông choèn gần bờ, dần dần, tôi cũng mạnh dạn nhảy ra chỗ con thác như tụi bạn, thích chí xuôi theo dòng chảy… ký ức tuổi thơ ấy theo tôi cho đến bây giờ.

Tuy nhiên, do điều kiện công tác nên tôi chưa có dịp tìm hiểu về ngọn nguồn dòng sông Bằng với biết bao kỷ niệm thời thơ ấu. Nhân chuyến tham dự trại viết của Hội Văn học - Nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam hồi tháng Tư, tình cờ tôi được nghe các già làng ở vùng núi Phja Oắc kể những câu chuyện thần thoại về ngọn núi cao nhất tỉnh Cao Bằng (1.921 m) quanh năm mát mẻ, mùa đông nhiệt độ thường dưới âm không độ, tuyết phủ trắng núi, trắng rừng. Nơi đây nay là điểm thu hút khách du lịch đến tham quan, chiêm ngưỡng tuyết rơi mỗi mùa đông lạnh giá.

Cũng từ ngọn núi Phja Oắc, bao nhiêu khe suối đã tạo nên những nhánh sông, đó là sông Năng chảy về hồ Ba Bể (Bắc Kạn), sông Quang Thành chảy về sông Hiến; một nhánh khác chảy từ Mỏ thiếc Tĩnh Túc ra Nguyên Bình, qua Dẻ Rào (Hà Quảng) đến Bình Long (Hòa An) hợp với dòng suối Lê-nin chảy từ Pác Bó xuôi về. Người Tày gọi địa danh này là Háng Cáp (Nước Hai), rồi tạo nên dòng sông Bằng kỳ vĩ, thơ mộng. Hằng năm, mỗi mùa lũ về, dòng sông lại bồi đắp phù sa cho những cánh đồng ngô, lúa trù phú. Sông Bằng có diện tích lưu vực 3420,3 km², dài 113 km. Lưu lượng dòng chảy thay đổi theo mùa, mùa mưa lũ đục ngầu cuồn cuộn đổ về dâng tràn hai bên bờ, dòng chảy rất mạnh và xiết; mùa cạn dòng chảy thấp, nước xanh trong hiền hòa. Sông Bằng chảy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam qua Thành phố và các huyện: Hà Quảng, Nguyên Bình, Hòa An, Quảng Hòa rồi chảy qua Thủy Khẩu, Long Châu, tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc), cuối cùng đổ ra biển Bắc Hải (Trung Quốc).

Những nơi dòng sông Bằng Giang chảy qua, cỏ cây, hoa màu, ngô, lúa mơn mởn tốt tươi. Ngay sát những chân núi cao chất ngất là cánh đồng ngô, lúa bằng phẳng được phù sa bồi đắp, đem lại cho đồng bào mùa vàng bội thu ở các vùng: Bản Um, Pác Măn, Bình Long, Hồng Việt, Tổng Chúp, Thành phố, Phục Hòa. Sông Bằng còn ban cho con người nguồn thủy sản (tôm, cua, ốc) và các loài cá ngon nổi tiếng (nheo, chép, mõm lợn, sộp)…

Sông Bằng không rộng lắm, lại có thác ghềnh, khả năng phát triển giao thông đường thủy bị hạn chế nhưng có khả năng phát triển thủy điện, như Nhà máy Thủy điện Tà Sa (Nguyên Bình) xây dựng từ thập kỷ 70, tăng thêm nguồn điện năng cho tỉnh. Đồng thời, dòng sông Bằng là nguồn tài nguyên nước quý giá trong đời sống sinh hoạt của người dân, phục vụ sản xuất nông nghiệp của đồng bào các dân tộc dọc đôi bờ sông Bằng.

Khi chảy đến thành phố Cao Bằng, dòng sông Bằng gặp dòng sông Hiến, chảy từ hướng Tây Nam về, nơi giao hòa của hai con nước tạo nên ngã ba sông, được người dân gọi là Nước Giáp, đó cũng là địa danh khu phố Nước Giáp chạy dọc theo bờ sông. Từ đây, sông Hiến và sông Bằng được người dân bản địa gọi chung là Sông Bằng. Dòng sông tiếp tục sứ mệnh, ngàn đời đem theo bao giấc mơ diệu kỳ về nơi biển cả.

Từ thập kỷ 90 trở về trước, bên kia sông Bằng, đối diện bản Nà Cáp của tôi có bản Nà Lum, hằng năm lũ về ngập tràn cả nương ngô, hoa màu và bản Nà Lum. Do vậy, bản Nà Lum di dời lên bản Nà Pế cao hơn để tránh lũ, chỉ còn những vạt ngô xanh tốt, những rặng tre um tùm, những cây gạo (mộc miên) cổ thụ im lìm, mỗi tháng Ba về là trổ hoa đỏ rực như chiếc ô lớn, gọi lũ chim về làm tổ.

Dọc theo bờ sông Bằng ở mạn trên Hà Quảng, Hồng Việt, Bình Long, người dân dựng những chiếc cọn lớn hình tròn, ngày đêm cần mẫn cõng nước sông Bằng lên tưới cho những cánh đồng cao để trồng lúa hai vụ. Dọc triền sông Bằng luôn rợp bóng cây mạy sâm, bóng những khóm tre in trên mặt nước xanh trong, thỉnh thoảng có chiếc mảng thong thả ngược dòng, họ giăng lưới bắt cá hoặc vớt rong rêu về chăn lợn; có tốp vài ba người lom khom mò ốc ven bờ. Mỗi buổi trưa, các bến nước sông Bằng khá nhộn nhịp, các cô gái Tày vừa xôn xao chuyện trò, vừa giặt giũ, gội đầu; đến vụ đông, người dân trên mạn Nước Hai chở đầy mảng rau các loại xuôi theo sông Bằng về chợ thành phố Cao Bằng, bất chợt, những câu sli, lượn "nàng ới" của chàng trai chèo mảng cất lên làm say đắm lòng người, cho thấy sự yên ả và thơ mộng của dòng sông Bằng kỳ vĩ.

Sông Bằng bao đời nay vẫn thế, vẫn ban tặng cho vạn vật sự yên ấm, cho con người cuộc sống sung túc, no đủ. Bây giờ, trong khu vực Thành phố, hai bên bờ sông đã được xây kè, làm đường bê tông rộng rãi, thoáng đãng, nhà cửa cao tầng dựng lên san sát, không còn hoang sơ như thập kỷ 90 trở về trước. Ban đêm ánh điện sáng rực hai bên bờ, quán trà, cafe mọc lên, không chỉ nam thanh, nữ tú mà cả những người trung niên cũng đến các quán trà ven sông, họ lặng lẽ ngồi nhấm nháp li trà đá, cafe và ngắm dòng sông Bằng lung linh, huyền ảo, lặng lẽ thưởng thức từng làn gió mát thổi qua mặt sông, tạo nên những con sóng nhỏ giao thoa, nối tiếp nhau chạy vào bờ không biết mệt mỏi.

Nơi Cửa khẩu Quốc tế Tà Lùng (Quảng Hòa), một cây cầu sắt vững chãi bắc ngang sông Bằng, nối liền biên giới hai nước Việt - Trung. Từ đây, bờ Tây sông Bằng thuộc địa phận Việt Nam, bờ Đông sông Bằng thuộc địa phận Trung Quốc; dòng sông Bằng sẽ chảy qua Thủy Khẩu, Long Châu rồi đổ ra biển Bắc Hải.

Mấy mươi năm qua đi, dòng sông Bằng chất chứa bao kỷ niệm buồn vui, bao nhiêu khó khăn, binh biến mà con người nơi đây đã trải qua. Đời người thì ngắn nhưng sông Bằng mãi trẻ trung, đem lại nguồn lợi cho con người. Muốn vậy, người dân cần có ý thức, chung tay bảo vệ môi trường để nước luôn xanh, sạch, đẹp. Đây đó vẫn còn có xác gia súc, gia cầm chết nổi lềnh bềnh trên mặt nước, những túi nilon rác thải dập dềnh ven bờ, nước thải từ cống rãnh chảy ra sông. Hãy để cho Sông Bằng thơ mộng, miên man chảy mãi vì một tương lai tốt đẹp và phồn thịnh của con người.